Før

Før operasjonen

Operasjonsdagen

• Faste fra kl. 01.00 natt til operasjonsdagen. Dette innebærer at du ikke skal spise fast føde, røyke, tygge tyggegummi eller bruke snus. Du kan drikke små mengder klare væsker som vann, saft og te inntil to timer før operasjonen starter.
• På sykehuset blir du bedt om å dusje og fjerne hår fra operasjonsfelt.
• Du vil få tilbud om beroligende og smertestillende medisiner før du blir kjørt i seng til operasjonsavdelingen

Under

Etter

Etter operasjonen ligger du på overvåkningsavdelingen til bedøvelsen har gått ut.

Før

Forberedende dag på preopreativ poliklinikk

Operasjonsdagen

Under

Du får narkose og epidural-bedøvelse til operasjonen.

Vi opererer bort og tar vevsprøver av lymfekjertlene på bakre bukvegg.

Operasjonen blir utført via et snitt på magen.

Etter

Mat og drikke

Før

Du vil ofte, både ved innleggelse og ved poliklinisk time, bli bedt om å svare på spørsmål om behov, ressurser og eventuelle plager du har. Dette kan gi en god oversikt over symptomene du har, og være et godt utgangspunkt for kommunikasjon mellom deg og helsepersonalet. Mange synes det er en fordel å ha med en pårørende til timen eller innleggelsen.

Kartlegging av plager

Det er viktig at du selv angir egne plager (symptomer) når helsepersonell skal planlegge og vurdere hva som er god behandling for deg.

Alle pasienter med behov for lindrende behandling bør få informasjon om viktigheten av strukturert kartlegging av plagene (symptomer). Noe kartlegging gjør vi ved å fylle ut et skjema som et videre utgangspunkt for samtale med lege eller andre helsearbeidere. Hvilke symptomer du opplever, og i hvilken grad, varierer med sykdommen, hvilken fase av sykdommen du er i og fra pasient til pasient. Grundig kartlegging både før behandlingen starter og gjentatte ganger underveis er derfor viktig.

Under

Første gang du kommer til en poliklinikk eller sengeavdeling, har du som oftest en samtale både med sykepleier og lege. Legen undersøker deg.

Hvilken videre utredning som gjøres, og hvilken behandling som gis, vil avhenge av problemstillingen og av hvilke plager du har. Plager og symptomer som kan oppstå og trenger bedre lindring er for eksempel smerte, kvalme, ernæringsvansker, forstoppelse, søvnmangel, tungpust og depresjon. Mange ulike faggrupper samarbeider om å gi deg best mulig behandling. Dine pårørende kan også få også tilbud om samtale. Vi ønsker, og er pålagt, å ha fokus på barn i familier der en voksen er alvorlig syk. Er det barn i din familie vil du oppleve at vi stiller deg / dere en del spørsmål som berører barnas velvære.

Ofte gir vi både medisiner og gjør andre tiltak som demper dine symptomer. For kreftpasienter kan også strålebehandling eller cellegiftbehandling bli tilbudt. I enkelte tilfeller kan kirurgiske inngrep være aktuelt.

Noen pasienter har behov for ekstra oppfølging og behandling. Denne behandlingen kan gis som dagbehandling, innenfor poliklinikkens åpningstider. Dette kan være blodoverføringer eller annen medisinsk behandling, eller vurderinger om du trenger innleggelse på sykehus. Dagbehandling kan foregå på enerom med både seng og stol for pasienter som skal få gjennomført planlagt behandling, eller som trenger hjelp ved akutte tilstander.

Etter

Sykehuset samarbeider tett med helsearbeidere i kommunen. Før utskrivelse eller hjemreise etter en poliklinisk time, tar sykehuset kontakt med kommunen dersom det er nødvendig. Ofte lages en behandlingsplan. Viktig informasjon om kontaktpersoner, telefonnummer og medikamenter som skal brukes, skal være oppdatert. Noen ganger kan en individuell plan være til god hjelp. Denne inneholder kontaktinformasjon, samt oversikt over dine egne og dine pårørendes ønsker og behov.

Kontroller og oppfølging

Kontroller ved sykehuset og hos fastlege avtales etter behov. Selv om du har faste kontroller ved sykehuset, er det viktig ha jevnlig oppfølging hos fastlegen.

Dersom du er svært svekket, og det er vanskelig å dra til fastlegen når du er hjemme, kan fastlegen komme hjem til deg. Du kan også få oppfølging av ressurssykepleier eller en kreftkoordinator i kommunen. Etter avtale med fastlegen kan sykepleier og lege reise ut fra sykehuset til pasienter som er hjemme og ikke kommer seg til sykehuset. Dette blir vurdert i hvert enkelt tilfelle.

Hvis du får plager som er vanskelige å håndtere hjemme, kan det være aktuelt med et kort opphold på sykehjem eller på en spesialisert enhet for lindrende behandling. Målsettingen kan være rehabilitering og trening, justering av symptomlindrende behandling eller tilrettelegging i hjemmet før hjemreise.

Kommunen, Kreftforeningen og andre organisasjoner har ulike tilbud til pasienter og pårørende, inkludert tilbud til barn og unge som pårørende. Ansatte i Kreftforeningen kan også gi informasjon i skoler og barnehager.

Hjemmetid

Mange pasienter som får lindrende behandling ønsker å være mest mulig hjemme. For å få til det er det viktig med et godt samarbeid mellom sykehus, helsearbeidere i kommunen, pårørende og pasienten selv. Svært mange helsearbeidere har god kunnskap om, og erfaring med, omsorg for alvorlig syke pasienter i hjemmet.

Pårørende kan få fri fra jobben og få utbetalt pleiepenger fra NAV for å pleie eller være tilstede for en slektning i hjemmet. Denne ordningen kan brukes i til sammen 60 dager, som kan fordeles over tid og mellom flere pårørende. Du finner informasjon om denne ordningen på www.nav.no.

Når døden nærmer seg

Når døden nærmer seg, oppstår det ofte usikkerhet og spørsmål hos pårørende. Helsearbeidere kan være en god støtte i denne fasen. Å vite hva man kan forvente og hva som er tegn på at døden er nært forestående, kan helsearbeidere ofte svare på. Forløpet ved et dødsfall er forskjellig fra person til person. Likevel er det noen tegn som kan tyde på at døden nærmer seg:

• Nedsatt behov for mat og drikke, mangel på appetitt
• Forandringer i pusten
• Endret bevissthet og sosial tilbaketrekning fra livet
• Sengeliggende med økt søvnbehov
• Døsighet

Også i livets siste fase kan vi oppnå god lindring av plager hos de aller fleste, både på sykehus, på sykehjem eller i hjemmet.

Hjemmedød

Mange pasienter ønsker å dø nærmest mulig hjemmet, eller i eget hjem. Det er viktig at slike ønsker blir formidlet til pårørende og helsearbeidere. I mange tilfeller er det mulig å få til. Et nært samarbeid mellom pasienten, pårørende og kommunehelsetjenesten blir ekstra viktig i denne fasen.

Sorg

Den enkleste definisjonen av sorg er reaksjon på tap. Sorg brukes mest i forbindelse med at noen dør, men pasienter og pårørende kan også sørge over tap av funksjoner, sosialt liv og felles aktiviteter. Mens den pårørende skal miste ett menneske, skal den syke miste alle, og denne foregripende sorgen begynner før tapet. Både før og etter dødsfall sørger mennesker svært forskjellig. Noen gråter mye, andre gråter lite eller ikke i det hele tatt. Noen etterlatte søker ro og alenetid, mens andre kjenner behov for aktivitet og sosialt liv. Det finnes ingen mal for hva som er riktig sorg. Når et familiemedlem dør, er det vanlig å kjenne på tomhet og ensomhet, og det kan være krevende å ha overskudd til å komme i gang med meningsfulle aktiviteter, være sosial, knytte nye kontakter og bygge opp en tilværelse uten den som er død. Det er ikke uvanlig å «se» og «høre» den som er død. Jobb eller andre aktiviteter kan for mange gi nødvendig hvile fra de tunge tankene. Å se i album, snakke om avdøde, le og gråte sammen er måter å bearbeide tapet på.

Naboer og venner har stor betydning for mange, noen ved å gi praktisk hjelp, andre ved fellesskap eller samtale om sorgen. Som nabo og venn er det viktig å tørre å ta kontakt, bidra praktisk og spørre om hvordan det går, men la den sørgende bestemme hva det skal snakkes om. Hvis en etterlatt ikke opplever bedring etter et halvt til ett år, kan det være grunn til å oppsøke fastlegen sin og bli henvist til profesjonell hjelp. Tilbud om sorggrupper finnes mange steder. Informasjon om dette kan finnes ved å kontakte for eksempel Kreftforeningen eller Den Norske Kirke.

Barn og unge i sorg trenger trygge voksne som er nær dem, ivaretar dem, snakker med dem og prøver å opprettholde hverdagslivet i størst mulig utstrekning. Barnehage og skole bør kobles inn slik at barna kan følges opp. På samme måte som voksne bør barn få tilbud om å se den døde og delta på minnestund og begravelse.

Sorggrupper.no

Ovdal

Jus dárbbašat ráhkkanit fálaldagaide, de oaččut dieđu dan birra.

Vuollel

Listu vuollelis čájeha bajilgova makkár mállet borasdávdaveajuiduhttinfálaldagat sáhttá leat áigeguovdilat doppe gos don orut. Váldde oktavuođa fástadoaktáriin dahje iežat buohcciviesuin vai gávnnat fálaldagaid mat gávdnojit doppe gos don orut ja/dahje oaččut divššu.

Fysioterapiija, lášmmohallan ja dikšun

Fysioterapiija ulbmil lea veahkehit pasieanttaid veajuiduvvat ja hálddašit fysalaš doaimmaid, ja hehttet borasdávdda váttuid ja maŋŋeeffeavttaid ja/dahje divššus.

Geahpesfysioterapiija lea dehálaš oassi dikšunfálaldagas. Divššu ulbmil lea eastadit geahpesváttuid maŋŋel čuohpadeami ja dikšut geahpesváttisvuođaid mat leat juo čuožžilan. Fysioterapiijadikšun álgá fáhkkamuttus intensiivaossodagain dahje seaŋgalanjain, ja čuovvuluvvo lášmmohallamiin mii lea hárjehallansálas ja/dahje pasieantalanjas maŋŋel.

Fysioterapevttat dikšot vuosttažettiin pasieanttaid geat leat sisačálihuvvon. Sis lea lagas ovttasbargu doaktáriiguin ja buohccedivššáriiguin ja sii čuovvulit pasieanttaid olles dan áiggi go sii orrot buohcciviesus, jus dasa lea dárbu. Visot fysioterapiijadikšun dáhpáhuvvá doaktára čujuheami mielde.

Vuoigŋanlanjat

Vuoigŋanlatnja lea hárjehallan- ja aktivitehtaguovddáš mii fállá heivehuvvon fysalaš aktivitehta borasdávdapasieanttaide sihke divššu vuolde ja maŋŋel. Dat lea maiddai deaivvadansadji ja sosiála arena pasieanttaide geat leat seamma dilálašvuođas. Vuoigŋanlanja bargiin lea erenoamášgelbbolašvuohta fysalaš aktivitehtas ja borasdávddas.

Don sáhtát oassálastit joavkohárjehallamis ja/dahje oažžut individuála láhččojuvvon hárjehallanprográmma. Juohke Vuoigŋanlanjas leat sierra diibmoplánat ja rahpanáiggit.

Go deaddelat liŋkka mii lea vuollelis, de oaččut bajilgova das makkár buohcciviesuin Norggas leat Vuoigŋanlanjat, ja eambbo bienastat dieđuid das maid Vuoigŋanlanjat fállet.

Les mer om pusterommenes tilbud

Hárjehallan

Jus dus lea, dahje lea leamaš borasdávda, de sáhttá leat hui movttiidahtti ja dearvvašvuođaovddideaddji oassálastit hárjehallamis mii lea erenoamážit láhččojuvvon sidjiide geain lea dahje lea leamaš borasdávda. Ollu suohkaniin lea sierra hárjehallanfálaldagat borasdávdapasieanttaide. Váldde oktavuođa iežat fástadoaktáriin dahje iežat suohkaniin gávnnahan dihte gávdnogo dakkár fálaldat doppe gos don orut dahje oaččut divššu.

Ergoterapiija

Jus dus lea dárbu láhčit ruovttu ja/dahje teknihkalaš veahkeneavvuide dávdda geažil, de sáhttá ergoterapevtta veahkehit du. Ergoterapevtta sáhttá veahkehit gávnnahit maid don dárbbašat, ohcat teknihkalaš veahkeneavvuid, ja gaskkustit oktavuođa báikkálaš veahkkeapparáhtain. Váldde oktavuođa iežat fástadoaktáriin dahje iežat suohkaniin gávnnahan dihte gávdnogo dakkár fálaldat doppe gos don orut dahje oaččut divššu.

Psykiátralaš dikšun ja doarjjaságastallamat

Duođalaš ja guhkilmas dávda sáhttá čuohcat ollu dutnje. Oallugat vásihit streassadávdamearkkaid árgabeaivvis, ja muhtumat sáhttet oažžut garra balu ja lossamiela dávdamearkkaid. Oallugat ožžot maid dávdamearkkaid mat dagahit ahte árgabeaidoaibma hedjona. Dát sáhttá dagahit lossamiela ja garra balu. Gávdnojit iešguđet lágan duođalašvuođagrádat garra balu- ja lossamiela gillámušain.

Psykiátralaš dikšun

Garra ballu ja lossamiella sáhttá buorránit psykiátralaš divššuin, nugo ovdamearkka dihte ságastallandivššuin. Dasa lassin lea muhtumiidda ávkkálaš dálkkaslaš dikšun. Psykiáhteriin, psykologain ja psykiátralaš buohccedivššáriin dain stuora buohcciviesuin lea lagas ovttasbargu dikšut garra balu ja lossamiela gillámušaid borasdávdapasieanttain.

Doarjjaságastallamat

Oallugat vásihit obbalaš stressendávdamearkkaid árgabeaivvis. De sáhttá leat ávkkálaš jurdagiid ja dovdduid gullevaš reakšuvnnaide mat bohtet dávdda geažil hupmat doarjjaságastallamiin, ja maiddái rievdadusaid birra bearrašis- ja eallindilálašvuođas. Sihke psykiáhterat, psykologat, psykiátralaš buohccedivššárat ja sosionomat sáhttet hupmat obbalaš doarjjaságastallamiin. Dasa lassin sáhttet sosionomat addit bagadusa ekonomiija ja vuoigatvuođaid birra.

Jus doaivvut ahte dutnje livčče ávkkálaš garra balu ja lossamiela psykiátralaš dikšun, de fertet hupmat čujuheami birra iežat gulahallanbuohccedivššáriin dahje doaktáriin gii dikšu du.

Vardeguovddáš

Vardeguovddážat lea rahpasat buohkaide geain lea, dahje lea leamaš borasdávda. Guovddážat, maid stuorámus buohcciviesut ja Borassearvi doaimmahit fárrolaga, fállet sihke individuála ságastallamiid ja ollu aktivitehtaid, kurssaid ja fáddáčoahkkimiid. Vardeguovddážis sáhttet pasieanttat deaivat ja hupmat earáiguin geat leat seamma dilis. Ulbmil lea ahte sus geas lea borasdávda oažžu aktiiva árgabeaivvi go lea borasdávda dahje maŋŋel borasdávdda dahje divššu.

Mer informasjon om Vardesentrene

Seksuála ráđđeaddin

Borasdávda ja borasdávdadikšun sáhttá váikkuhit seksuálaeallimii. Sáhttet leat iešguđetlágan sivat dasa, earret eará hormonarievdadusat, nearvavigit, maŋŋeeffeavttat suonjardivššus ja seallamirkkus/kemiijaterapiijas, fatique (vuoimmehisvuohta) ja gorutgova rievdan.

Máŋga stuora buohcciviesu fállet seksuálalaš ráđđeaddima mas rávvejeaddji lea hárjánan borasdávdadivššár, gii lea seksuálalaš ráđđeaddinspesialista. Sáhtát oažžut rávvagiid ja veahki erekšuvdnaváttisvuođaide, váilevaš seaksamillii, bákčasiidda go anašat, iešgova rievdamii, dahje rávvagiid movt don ja du ovttasorru sáhttibeahtti hupmat dáid hástalusaid birra. Sáhtát boahtit okto dahje iežat ovttasorruin.

Jus dá lea fálaldat maid doaivvut dutnje heivet, de fertet seksuálalaš ráđđeaddima čujuhusa birra hupmat iežat fástadoaktáriin.

Biebman

Dearvvašlaš ja molsašuddi biebmu lea dehálaš olles eallimis, vai gorut oažžu biebmoávdnasiid maid dárbbaša. Go lea borasdávda ja -dikšun, de dávjá lassána biebmoávdnasiid dárbu, seammás go borranmiella unnu. Dat sáhttá dahkat ahte lea váttis borrat doarvái ja rievttes biepmu. Eahpedáhtolaš ruoidnan áiggi badjel unnida infekšuvdna vuostálastima, unnida eallinkvalitehta ja dagaha ahte vejolaš hávit sávvot njoazebut.

Jus it nagot doarvái borrat, de sáhttá doavttir čujuhit du klinihkalaš biebmanfysiologa lusa. Klinihkalaš biebmanfysiologas lea erenoamášgelbbolašvuohta biebmodoalu birra go leat dávda. Son heiveha biebmandivššu du dárbbuid mielde. Dat sáhttá ovdamearkka dihte leat dan birra maid bijat bibmui dahje heivehit biebmočoahku, lasihit borramiid logu, dahje dievasmahttit biebmojuhkosiiguin ja varrasuona čađa biebman.

Muhtun pasieantajoavkkut čujuhuvvojit automáhtalaččat klinihkalaš biebmanfysiologa lusa go mii leat vásihan ahte dávda ja dikšu dagaha hástalusaid borramiin.

Ekonomiija ja vuoigatvuođat (sosionomabálvalusat)

Duođalaš ja guhkilmas dávda sáhttá váikkuhit eallindilálašvuhtii máŋgga eallinsuorggis. Muhtumat sáhttet vásihit praktihkalaš hástalusaid mat leat čadnon ohppui, bargoeallimii, ekonomiijii, orrumii dahje ruovttudillái.

Sosionomat geat leat čadnon buohcciviesuide sáhttet veahkehit du hálddašit daid rievdadusaid ja addit rávvagiid ja bagadusa makkár ortnegat dutnje heivejit ja makkár vuoigatvuođat dus leat. Sosionomat sáhttet maiddái fállat doarjjaságastallamiid.

Jus háliidat hupmat sosionomain, de sáhtát bivdit iežat doaktára dahje gulahallanbuohccedivššára čujuhit du dohko.

Oahppan- ja hálddašankursa

Ollu buohcciviesut fállet oahppan- ja hálddašankurssaid borasdávdapasieanttaide ja sin oapmahaččaide. Dat lea fálaldat pasieanttaide ja oapmahaččaide geat háliidit máhtu ja gelbbolašvuođa iežaset dávdda ja divššu birra. Ulbmil lea oažžut dan mutto máhtu ahte sáhtát mielváikkuhit iežat dikšun- ja veajuiduhttinprosessii ja váldit iešheanalaš válljejumiid.

Kurssain oaččut dieđuid dávdda ja divššu birra, rávvagiid movt galggat eallit ja veahki birget dávddain ja ovddidit iežat dearvvašvuođa. Don deaivvat pasieanttaid ja oapmahaččaid geat leat seamma dilis, ja oaččut vejolašvuođa juohkit smiehttamušaid ja vásáhusaid.

Váldde oktavuođa buohcciviesuin doppe gos orut/oaččut divššu gávnnahan dihte fállet go sii oahppan- ja hálddašankurssa.

Jođánit ruovttoluotta - fysalaš ja psyhkalaš veajuiduhttin maŋŋel borasdávdadivššu

Leat ollu buohcciviesut mat fállet máŋga veajuiduhttinfálaldaga borasdávdapasieanttaide Jođánit ruovttoluotta - ortnega siskkobealde. Jođánit ruovttoluotta - ortnet sáhttá sisttisdoallat dearvvašvuođaveahki pasieanttaide geain leat buohcanruhtavuoigatvuođat (dm. sii geat leat buohccindieđihuvvon dahje lea várra ahte buohccindieđihuvvojit). Dearvvašvuođaveahki ulbmil lea ahte jođáneappot galgá sáhttit boahtit ruovttoluotta iežas bargui, dahje garvit buohccindieđiheami.

Váldde oktavuođa iežat fástadoaktáriin dahje buohcciviesuin gos orut/oaččut divššu gávnnahan dihte gávdno go Jođánit ruovttoluotta- fálaldat doppe gos don orut.

Maŋŋil